ΓΕΛΟΟΥΣΤΟΟΥΝ 2

Πλανήτης ΓΗ

Τα υπερ-ηφαίστεια της Γης

ΜΠΟΥΕΝΟΣ ΑΪΡΕΣ

Επιμέλεια: ΟΛΓΑ ΚΟΛΙΑΤΣΟΥ koliatsu@enet.gr

Θερμές πηγές και γκέιζερ ως γεωλογικά υπολείμματα μας θυμίζουν τις συνθήκες «αποκάλυψης» που έδωσαν στον Εθνικό Δρυμό του Γέλοουστοουν τη σημερινή του μορφή.

 

Αυτό το θαύμα της φύσης στον αμερικανικό Βορρά σχηματίστηκε χάρη στις βίαιες εκρήξεις ενός από τα επονομαζόμενα «υπερ-ηφαίστεια» και μέχρι πρότινος οι ειδικοί θεωρούσαν πως αυτή η γεωλογική δραστηριότητα υπήρξε μοναδική.

Ωστόσο, η μελέτης της «νεότερης ιστορίας» του πλανήτη μας δείχνει πως κολοσσιαίες ηφαιστειακές εκρήξεις δεν σημειώθηκαν αποκλειστικά στη βορειοαμερικανική ήπειρο -αλλά και στο νότιο τμήμα της. Οπως, για παράδειγμα, η έκρηξη που δημιούργησε την άγνωστη μέχρι τώρα καλντέρα Βιλάμα στη Β. Αργεντινή μπορεί άνετα να συγκριθεί μ' εκείνην του Γέλοουστοουν. Η ένταση μιας τέτοιας έκρηξης περιγράφεται βάσει της κλίμακας VEI (Volcanic Explosivity Index), η οποία καλύπτει φάσμα 0-8, δηλαδή από μία σχεδόν αμελητέα έως μία «γιγαντιαία» έκρηξη. Εκείνες στο Γέλοουστοουν και στην καλντέρα Βιλάμα άγγιζαν τον τελευταίο της βαθμό.

Υπερ-ηφαίστεια όπως αυτό της Βιλάμα, τα οποία δεν έχουν το χαρακτηριστικό σχήμα κώνου, αλλά είναι στην ουσία τεράστιες καλντέρες γεμάτες καυτό μάγμα, εντοπίζονται δυσκολότερα και κατά τις εκρήξεις τους χιλιάδες τόνοι ηφαιστειακών υλικών εκτινάσσονται σε μεγάλο ύψος και δημιουργούν ένα είδος «ασπίδας» ικανής να καλύψει το φως του ήλιου, ενώ τα λεπτότερα μόρια σκόνης διαχέονται στην ατμόσφαιρα προκαλώντας πτώση της θερμοκρασίας κατά αρκετούς βαθμούς Κελσίου.



Από τα ιστορικά αρχεία είναι γνωστό ότι τέτοιου είδους εκρήξεις με επιπτώσεις στις κλιματικές συνθήκες ολόκληρου του πλανήτη δεν είναι και τόσο σπάνιες και επηρέασαν σημαντικά την εξέλιξη της ανθρώπινης ζωής. Για παράδειγμα, η έκρηξη του ινδονησιακού Ταμπόρα το 1815, την οποία ακολούθησαν δύο χρόνια ασυνήθιστα ψυχρού κλίματος σ' όλο τον κόσμο. Το ενδεχομένως επικίνδυνο υπερ-ηφαίστειο που κρύβεται στο υπέδαφος του Γέλοουστοουν εντοπίστηκε τη δεκαετία του '60, όταν υπέρυθρες δορυφορικές φωτογραφίες αποκάλυψαν μία καλντέρα μήκους 70 χλμ. και πλάτους 30 χλμ. Το συγκεκριμμένο ηφαίστειο εκρήγνυται σε τακτά χρονικά διαστήματα εδώ και 2 εκατ. χρόνια, με διαλείμματα περίπου 600.000 ετών κάθε φορά. Εφόσον η τελευταία έκρηξη σημειώθηκε πριν από 640.000 χρόνια, σύμφωνα με τον γεωλογικό χρόνο επίκειται μία νέα!

Εκτός των προαναφερθέντων δύο υπερ-ηφαιστείων, η ύπαρξη μιας ακόμη υπερμεγέθους κάμαρας μάγματος πιθανολογείται στο τριεθνές μεταξύ Αργεντινής, Βολιβίας και Χιλής, το σύμπλεγμα Eduardo Avaroa Caldera, περιοχή η οποία από γεωλόγους θεωρείται ως «παιδικό δωμάτιο» ενός υπερ-ηφαιστείου. Οπως διευκρινίζει ο Αργεντινός γεωλόγος Μιγκέλ Σολέρ από το Εθνικό Πανεπιστήμιο Ζουζούι του Σαν Σαλβαδόρ ντε Ζουζούι (Αργεντινή), «η καλντέρα της Βιλάμα σχηματίστηκε από μία έκρηξη η οποία εκτίναξε στην ατμόσφαιρα περίπου 2.000 κυβικά χλμ. αερίων, μάγματος και ηφαιστειακής σποδού. Ο όγκος του ηφαιστειακού υλικού που απελευθερώθηκε σε «κολοσσιαία» έκρηξη πριν από 8,4 εκατ. χρόνια και το μέγεθος της σχηματισθείσης καλντέρας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μία από τις μεγαλύτερες γνωστές εκρήξεις στην Ιστορία της Γης. «Αντιθέτως, το υπερ-ηφαίστειο του Γέλοουστοουν εκτίναξε ποσότητες στάχτης, τηγμένου τόφφου και μάγματος σε τρεις διαδοχικές κολοσσιαίες εκρήξεις, η τελευταία εκ των οποίων συγκλόνισε την αμερικανική ήπειρο πριν από 600.000 χρόνια», εξηγεί ο Μ. Σόλερ που παρουσίασε τα επιστημονικά του συμπεράσματα σε πρόσφατο συνέδριο γεωλογίας στη Μεντόζα της Αργεντινής.

Στην περίπτωση της καλντέρας Βιλάμα στην Αργεντινή, όπως και του Γέλοουστοουν, ο γήινος φλοιός κατέρρευσε σε έκταση αρκετών εκατοντάδων χλμ. -εκεί, όμως, σταματούν τα κοινά στοιχεία μεταξύ των δύο υπερ-ηφαιστείων, όπως διαπιστώνει ο Μ. Σόλερ. Το μάγμα στο υπέδαφος του Γέλοουστοουν, πιθανότατα σχηματίστηκε από την τήξη πολύ παλαιότερων στρωμάτων του φλοιού σε μεγάλα βάθη κάτω από τη Β. Αμερική και με την πάροδο του χρόνου τα ρευστά πετρώματα ξαναβρέθηκαν στην επιφάνεια.



Ο Σόλερ υποθέτει πως το μάγμα της Βιλάμα είναι αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης διαδικασίας -η νοτιοαμερικανική τεκτονική πλάκα συγκρούστηκε μ' εκείνην της Νάκζα και τελικώς την επικάλυψε. Από την εναλλαγή των συνθηκών μεγάλων πιέσεων η πλάκα Νάκζα «ζυμώθηκε» -διαδικασία που διήρκεσε χιλιετίες- και μεταβλήθηκε σε υδαρή κατά ένα μέρος της, έτσι ώστε οι θάλαμοι μάγματος που σχηματίστηκαν κάτω από τη γήινη επιφάνεια να προκαλέσουν κατόπιν σειρά κολοσσιαίων εκρήξεων.

Ως αφορμή της έκρηξης στη Βιλάμα, η οποία άφησε πίσω της έναν κωνοειδή κρατήρα χιλιομέτρων, ο Σόλερ θεωρεί τις εντάσεις τού γήινου φλοιού και την αστάθεια των θαλάμων μάγματος, ενώ στο τριεθνές δεν εντοπίζονται ίχνη αερίων που εκλύονται πριν από μία έκρηξη, στοιχείο που στηρίζει επιπλέον τη διατυπωθείσα θεωρία. «Ωστόσο, έχουμε πολλά ακόμη να ανακαλύψουμε για την καλντέρα στη Βιλάμα», παραδέχεται ο Αργεντίνος ειδικός.