Το γνωρίζατε; Από που βγήκε η Τσικνοπέμπτη και γιατί ψήνουμε σήμερα κρέας;
Η Τσικνοπέμπτη είναι η πιο ξεχωριστή -για κάποιους, αν όχι για τους περισσότερους,
η πιο γευστική- ημέρα της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου
(που είναι γνωστή και ως «Κρεατινή»).
Την Τσικνοπέμπτη λοιπόν σύμφωνα με το έθιμο, στα σπίτια ψήνουν κρέας στη σχάρα, γεμίζοντας τον αέρα με τη μυρωδιά της «τσίκνας».
Η προέλευση αυτού του παράξενου εθίμου χάνεται στα βάθη του χρόνου, ωστόσο φαίνεται να συνδέεται με τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, που θεωρούσαν το φαγοπότι και το γλέντι ιεροτελεστία για την καλή ευφορία της γης την άνοιξη.
Επίσης η Τσικνοπέμπτη αποτελεί, ουσιαστικά, την απαρχή των εκδηλώσεων για την Αποκριά, αφού την επόμενη εβδομάδα ακολουθούν το Καρναβάλι και η Καθαρά Δευτέρα.
Η ημέρα της Πέμπτης επιλέχθηκε, σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, διότι η Τετάρτη και η Παρασκευή είναι σημαντικές ημέρες νηστείας.
Εθιμα ανά την Ελλάδα
Πέρα από το καθιερωμένο ψήσιμο κρεάτων, κάθε περιοχή της Ελλάδας έχει τα δικά της ήθη και έθιμα για την Τσικνοπέμπτη.
Στην Κέρκυρα γίνονται τα λεγόμενα «Κορφιάτικα Πετεγολέτσια». Η λέξη Πετεγολέτσια σημαίνει κουτσομπολιό και πραγματοποιείται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης, στην Πιάτσα κοντά στην τοποθεσία «Κουκουνάρα» τής Κέρκυρας.
Στην Πάτρα, έχουμε το έθιμο της Γιαννούλας της Κουλουρούς, η οποία, σύμφωνα με την παράδοση, πιστεύει πως ο ναύαρχος Ουίλσον έρχεται να την παντρευτεί και τον περιμένει μάταια σαν την τρελή στο λιμάνι. Έτσι, την Τσικνοπέμπτη οι Πατρινοί ντύνουν κάποιον νύφη, ή βάζουν ένα ομοίωμα νύφης στο λιμάνι και διασκεδάζουν γύρω του.
Στις Σέρρες ανάβουν μεγάλες φωτιές στις αλάνες και αφού ψήσουν το κρέας, πηδούν από πάνω τους.
Στην Κομοτηνή, οι νοικοκυρές σχεδόν καίνε μια κότα, για να τη φάει η οικογένεια την Κυριακή της Αποκριάς. Η παράδοση αναφέρει, επίσης, ότι την Τσικνοπέμπτη τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια πρέπει να ανταλλάξουν φαγώσιμα δώρα. Ο άντρας πρέπει να στείλει τον «κούρκο», δηλαδή μία κότα, και η γυναίκα μπακλαβά και μια κότα γεμιστή.
Στη Θήβα, αρχίζει ο «βλάχικος γάμος», που ξεκινά με το προξενιό δύο νέων, συνεχίζει με τον γάμο και τελειώνει την Καθαρά Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων.
Στην Ιο, το βράδυ της Τσικνοπέμπτης μασκαράδες ζωσμένοι με κουδούνια προβάτων διασχίζουν τη Χώρα και επισκέπτονται σπίτια και καταστήματα.
Στον Πόρο, η παράδοση επιβάλλει στους νέους να κλέψουν ένα... μακαρόνι, το οποίο θα βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποια θα παντρευτούν.
Σε όλη την Πελοπόννησο σφάζουν χοιρινά από τα οποία φτιάχνουν διάφορα άλλα τρόφιμα, μεταξύ των οποίων πηχτή, τσιγαρίδες, λουκάνικα, γουρναλοιφή και παστό.
Στη Σκόπελο, οι κάτοικοι δίνουν ραντεβού στο Πεύκο, για να συνεχίσουν το γλέντι και το φαγοπότι όλοι μαζί.
Η Τσικνοπέμπτη είναι γιορτή της ορθόδοξης παράδοσης στην οποία καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες κρέατος.
Λαμβάνει μέρος την Πέμπτη, λόγω του ότι οι μέρες Τετάρτη και Παρασκευή θεωρούνται νηστίσιμες, της δεύτερης εβδομάδας των Αποκριών, την αποκαλούμενη Κρεατινή. Προηγείται αυτής η πρώτη κατά σειρά Προφωνή και ακολουθεί η τρίτη εβδομάδα της Τυροφάγου. Πραγματοποιείται κάποιες μέρες πριν από την έναρξη της μεγάλης νηστείας της Σαρακοστής.
Σύμφωνα με τον διακεκριμένο λαογράφο Γιώργο Αικατερινίδη:
«Την Τσικνοπέμπτη, σφάζονται σε πολλά μέρη τα χοιρινά, κυρίως στη νότια Ελλάδα και σε ορισμένα νησιά. Το Σάββατο όμως της ίδιας εβδομάδας, καθώς και τα δύο επόμενα Σάββατα, της Τυρινής και εκείνο της πρώτης εβδομάδας της Σαρακοστής, των Αγίων Θεοδώρων, είναι αφιερωμένα στη μνήμη των πεθαμένων. Στα Ψυχοσάββατα αυτά φαίνεται ότι συνεχίζεται αρχαία συνήθεια, αν λάβουμε υπόψη ότι στα Ανθεστήρια, που τελούνταν στην αρχαία Αθήνα την ίδια περίπου εποχή που σήμερα είναι οι Αποκριές, η τρίτη ημέρα, οι Χύτροι, ήταν ημέρα των ψυχών, με προσφορές πανσπερμίας στους νεκρούς και σπονδές από νερό πάνω στους τάφους».
Παρόμοιες γιορτές έχουν και άλλα χριστιανικά έθνη, όπως το Weiberfastnacht στη Γερμανία και τη Mardi Gras (Λιπαρή Τρίτη) στη Γαλλία που όμως αντιστοιχεί στην Ορθόδοξη Καθαρά Δευτέρα. Η τελευταία γιορτάζεται και σε παλαιά γαλλόφωνες περιοχές, όπως στη Νέα Ορλεάνη.
Η Τσικνοπέμπτη στην Κρήτη
Η Τσικνοπέμπτη στην Κρήτη είχε το χαρακτήρα της μεγάλης οικογενειακής γιορτής, όπου οι συγγενείς συγκεντρώνονταν συνήθως σε ένα σπίτι για να απολαύσουν τα εδέσματα της ημέρας κυρίως χοιρινό, ή άλλα κρεατικά που αφήνονταν να παραψηθούν στο λίπος για να τσικνίσει, καθώς επίσης μυζηθροπιτάκια και άλλα γλυκά με φύλλο ζύμης. Το οικογενειακό τραπέζι της Τσικνοπέμπτης συνοδευόταν με άφθονο κρασί και παραδοσιακό πολύωρο γλέντι και κορυφωνόταν με τα μασκαρέματα και τα μουζώματα των μελών της οικογένειας που στη συνέχεια επισκέπτονταν άλλα σπίτια της οικογένειας για αποκριάτικα πειράγματα και ξεφαντώματα.
Πολλές οικογένειας, ακόμη και στα μεγάλα αστικά κέντρα του νησιού, διατηρούν και σήμερα τα οικογενειακά γεύματα με το κρέας να κυριαρχεί, ενώ θεσμός έχει καταστεί για την πόλη του Ηρακλείου η βόλτα των μεταμφιεσμένων νέων ως επί το πλείστον στο κέντρο της πόλης. Για το λόγο αυτό εξάλλου, ο δήμος διοργανώνει κάθε χρόνο πλούσιες εκδηλώσεις στην Πλατεία Ελευθερίας και σε άλλα σημεία του κέντρου.
Tα έθιμα της Τσικνοπέμπτης ανά την Ελλάδα
Στην Πάτρα: Κάθε Τσικνοπέμπτη αποκτά ένα σύννεφο ομίχλης που δεν οφείλεται σε φυσικά φαινόμενα, αλλά στον καπνό που αναδύεται από τις ψησταριές που στήνονται σε κάθε γωνιά της πόλης. Τοπικά δρώμενα λαμβάνουν χώρα, όπως «Ο γάμος της Γιαννούλας της κουλουρούς» και «τα Τριτάκεια του Λάζαρη». Το επίκεντρο των εκδηλώσεων είναι η Άνω Πόλη, η παλιά συνοικία Τάσι και κυρίως η πλατεία 25ης Μαρτίου και οι γύρω δρόμοι.
Η Γιαννούλα ήταν υπαρκτό πρόσωπο, επρόκειτο για μια φτωχή γυναίκα της Άνω πόλης που έζησε στην περίοδο πριν το Β” Παγκόσμιο Πόλεμο. Για την επιβίωση της πουλούσε κουλούρια. Ορισμένοι Πατρινοί εκμεταλλευόμενοι την αφέλειά της και το ευφάνταστο του χαρακτήρα της, της έταζαν πως θα την παντρέψουν με τον πρόεδρο της Αμερικής Ουίλσον. Η φάρσα μάλιστα περιλάμβανε την άφιξη του Ουίλσον με πλοίο στο λιμάνι και την άνοδό του στην Άνω πόλη όπου θα τελούνταν και ο γάμος με τη Γιαννούλα. Η εύπιστη κουλουρού υποδεχόταν τον υποτιθέμενο Ουίλσον ή Ιούλσο όπως τον πρόφερε η ίδια, που φρόντιζαν πάντα να τον ντύνουν με φράκο και ημίψηλο, αλλά ώσπου να αντιληφθεί την ειρωνεία της στιγμής, το πλήθος των συγκεντρωμένων για το γάμο είχε διασκεδάσει με την ψυχή του. Το θέαμα επαναλήφθηκε αρκετές χρονιές.
Στην Κέρκυρα: Στην παλαιά πόλη της Κέρκυρας τελούνται τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσα ή το πετεγουλιό όπως το λένε οι Κερκυραίοι. Δεν είναι άλλο από το γνωστότατο κουτσομπολιό και αποτελεί μέρος του Κερκυραϊκού Καρναβαλιού. Είναι θεατρικό είδος που μοιάζει πάρα πολύ με την comedia dell” arte. Τα πετεγολέτσα πραγματοποιούνται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης στις κεντρικές πλατείες ή τα στενά δρομάκια των διαφόρων χωριών της Κέρκυρας, με αποκορύφωμα τα πετεγολέτσα που παίζονται στην Πίνια που είναι τo κέντρο της παλιάς πόλης, κοντά στην τοποθεσία “Κουκουνάρα”. Σ” αυτήν συμμετέχουν και διάφορες νοικοκυρές από τα κοντινά σπίτια, στήνοντας ένα πραγματικό, πετεγουλιό – κουτσομπολιό, στα παράθυρα (φανέστρες) των σπιτιών τους με ξεκαρδιστικές ιστορίες.
Στην Ξάνθη: Στην κεντρική πλατεία της Ξάνθης πραγματοποιούνται εκδηλώσεις και συναυλίες. Στη «Βραδιά Παραδοσιακών Γεύσεων» όλοι οι Λαογραφικοί Σύλλογοι της πόλης προσφέρουν εδέσματα, χορό και μουσική από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, ενώ διοργανώνεται παράλληλα και η συναυλία «Μπάντα Τέτοια», πολύ τραγούδι, κέφι και χορό!
Στις Σέρρες: Τέτοια μέρα οι αλάνες των Σερρών παίρνουν φωτιά, κυριολεκτικά, μιας και εκεί οι ντόπιοι τηρούν το έθιμο και αφού ψήνουν το κρέας, πηδούν από πάνω από αυτήν. Στο τέλος της βραδιάς δεν λείπουν τα «προξενιά», αφού κάποιος από την παρέα με χιούμορ αναλαμβάνει αυτόν το ρόλο, ενώ ταυτόχρονα ανακατεύει τα κάρβουνα με ένα ξύλο.
Στην Κομοτηνή τη Τσικνοπέμπτη καψαλίζουν μια κότα που πρόκειται να φαγωθεί την επόμενη Κυριακή. Αυτήν την ημέρα τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν φαγώσιμα δώρα. Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του μια κότα, τον κούρκο, και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Και γιατί αυτό το έθιμο, για να αποδείξουν την ισχύ της παροιμίας «έρωτας περνάει από το στομάχι».
Στη Θήβα αρχίζει ο «βλάχικος γάμος» που ξεκινά με το προξενιό δύο νέων, συνεχίζει με το γάμο και τελειώνει την Καθαρή Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων. Όλες αυτές οι διαδικασίες είναι γεμάτες από σατυρική αθυροστομία, κέφι, γλέντι και χορό.
Ο «βλάχικος γάμος» είναι κατάλοιπο της πανάρχαιης λατρείας του θεού Διονύσου που διαιωνίζει την οργιαστική θρησκεία του γιου της Σεμέλης στη Θήβα.
Η Τσικνοπέμπτη είναι γιορτή της ορθόδοξης παράδοσης στην οποία καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες κρέατος.
Λαμβάνει μέρος την Πέμπτη, λόγω του ότι οι μέρες Τετάρτη και Παρασκευή θεωρούνται νηστίσιμες, της δεύτερης εβδομάδας των Αποκριών, την αποκαλούμενη Κρεατινή. Προηγείται αυτής η πρώτη κατά σειρά Προφωνή και ακολουθεί η τρίτη εβδομάδα της Τυροφάγου. Πραγματοποιείται κάποιες μέρες πριν από την έναρξη της μεγάλης νηστείας της Σαρακοστής.
Σύμφωνα με τον διακεκριμένο λαογράφο Γιώργο Αικατερινίδη:
«Την Τσικνοπέμπτη, σφάζονται σε πολλά μέρη τα χοιρινά, κυρίως στη νότια Ελλάδα και σε ορισμένα νησιά. Το Σάββατο όμως της ίδιας εβδομάδας, καθώς και τα δύο επόμενα Σάββατα, της Τυρινής και εκείνο της πρώτης εβδομάδας της Σαρακοστής, των Αγίων Θεοδώρων, είναι αφιερωμένα στη μνήμη των πεθαμένων. Στα Ψυχοσάββατα αυτά φαίνεται ότι συνεχίζεται αρχαία συνήθεια, αν λάβουμε υπόψη ότι στα Ανθεστήρια, που τελούνταν στην αρχαία Αθήνα την ίδια περίπου εποχή που σήμερα είναι οι Αποκριές, η τρίτη ημέρα, οι Χύτροι, ήταν ημέρα των ψυχών, με προσφορές πανσπερμίας στους νεκρούς και σπονδές από νερό πάνω στους τάφους».
Παρόμοιες γιορτές έχουν και άλλα χριστιανικά έθνη, όπως το Weiberfastnacht στη Γερμανία και τη Mardi Gras (Λιπαρή Τρίτη) στη Γαλλία που όμως αντιστοιχεί στην Ορθόδοξη Καθαρά Δευτέρα. Η τελευταία γιορτάζεται και σε παλαιά γαλλόφωνες περιοχές, όπως στη Νέα Ορλεάνη.
Η Τσικνοπέμπτη στην Κρήτη
Η Τσικνοπέμπτη στην Κρήτη είχε το χαρακτήρα της μεγάλης οικογενειακής γιορτής, όπου οι συγγενείς συγκεντρώνονταν συνήθως σε ένα σπίτι για να απολαύσουν τα εδέσματα της ημέρας κυρίως χοιρινό, ή άλλα κρεατικά που αφήνονταν να παραψηθούν στο λίπος για να τσικνίσει, καθώς επίσης μυζηθροπιτάκια και άλλα γλυκά με φύλλο ζύμης. Το οικογενειακό τραπέζι της Τσικνοπέμπτης συνοδευόταν με άφθονο κρασί και παραδοσιακό πολύωρο γλέντι και κορυφωνόταν με τα μασκαρέματα και τα μουζώματα των μελών της οικογένειας που στη συνέχεια επισκέπτονταν άλλα σπίτια της οικογένειας για αποκριάτικα πειράγματα και ξεφαντώματα.
Πολλές οικογένειας, ακόμη και στα μεγάλα αστικά κέντρα του νησιού, διατηρούν και σήμερα τα οικογενειακά γεύματα με το κρέας να κυριαρχεί, ενώ θεσμός έχει καταστεί για την πόλη του Ηρακλείου η βόλτα των μεταμφιεσμένων νέων ως επί το πλείστον στο κέντρο της πόλης. Για το λόγο αυτό εξάλλου, ο δήμος διοργανώνει κάθε χρόνο πλούσιες εκδηλώσεις στην Πλατεία Ελευθερίας και σε άλλα σημεία του κέντρου.
Tα έθιμα της Τσικνοπέμπτης ανά την Ελλάδα
Στην Πάτρα: Κάθε Τσικνοπέμπτη αποκτά ένα σύννεφο ομίχλης που δεν οφείλεται σε φυσικά φαινόμενα, αλλά στον καπνό που αναδύεται από τις ψησταριές που στήνονται σε κάθε γωνιά της πόλης. Τοπικά δρώμενα λαμβάνουν χώρα, όπως «Ο γάμος της Γιαννούλας της κουλουρούς» και «τα Τριτάκεια του Λάζαρη». Το επίκεντρο των εκδηλώσεων είναι η Άνω Πόλη, η παλιά συνοικία Τάσι και κυρίως η πλατεία 25ης Μαρτίου και οι γύρω δρόμοι.
Η Γιαννούλα ήταν υπαρκτό πρόσωπο, επρόκειτο για μια φτωχή γυναίκα της Άνω πόλης που έζησε στην περίοδο πριν το Β” Παγκόσμιο Πόλεμο. Για την επιβίωση της πουλούσε κουλούρια. Ορισμένοι Πατρινοί εκμεταλλευόμενοι την αφέλειά της και το ευφάνταστο του χαρακτήρα της, της έταζαν πως θα την παντρέψουν με τον πρόεδρο της Αμερικής Ουίλσον. Η φάρσα μάλιστα περιλάμβανε την άφιξη του Ουίλσον με πλοίο στο λιμάνι και την άνοδό του στην Άνω πόλη όπου θα τελούνταν και ο γάμος με τη Γιαννούλα. Η εύπιστη κουλουρού υποδεχόταν τον υποτιθέμενο Ουίλσον ή Ιούλσο όπως τον πρόφερε η ίδια, που φρόντιζαν πάντα να τον ντύνουν με φράκο και ημίψηλο, αλλά ώσπου να αντιληφθεί την ειρωνεία της στιγμής, το πλήθος των συγκεντρωμένων για το γάμο είχε διασκεδάσει με την ψυχή του. Το θέαμα επαναλήφθηκε αρκετές χρονιές.
Στην Κέρκυρα: Στην παλαιά πόλη της Κέρκυρας τελούνται τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσα ή το πετεγουλιό όπως το λένε οι Κερκυραίοι. Δεν είναι άλλο από το γνωστότατο κουτσομπολιό και αποτελεί μέρος του Κερκυραϊκού Καρναβαλιού. Είναι θεατρικό είδος που μοιάζει πάρα πολύ με την comedia dell” arte. Τα πετεγολέτσα πραγματοποιούνται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης στις κεντρικές πλατείες ή τα στενά δρομάκια των διαφόρων χωριών της Κέρκυρας, με αποκορύφωμα τα πετεγολέτσα που παίζονται στην Πίνια που είναι τo κέντρο της παλιάς πόλης, κοντά στην τοποθεσία “Κουκουνάρα”. Σ” αυτήν συμμετέχουν και διάφορες νοικοκυρές από τα κοντινά σπίτια, στήνοντας ένα πραγματικό, πετεγουλιό – κουτσομπολιό, στα παράθυρα (φανέστρες) των σπιτιών τους με ξεκαρδιστικές ιστορίες.
Στην Ξάνθη: Στην κεντρική πλατεία της Ξάνθης πραγματοποιούνται εκδηλώσεις και συναυλίες. Στη «Βραδιά Παραδοσιακών Γεύσεων» όλοι οι Λαογραφικοί Σύλλογοι της πόλης προσφέρουν εδέσματα, χορό και μουσική από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, ενώ διοργανώνεται παράλληλα και η συναυλία «Μπάντα Τέτοια», πολύ τραγούδι, κέφι και χορό!
Στις Σέρρες: Τέτοια μέρα οι αλάνες των Σερρών παίρνουν φωτιά, κυριολεκτικά, μιας και εκεί οι ντόπιοι τηρούν το έθιμο και αφού ψήνουν το κρέας, πηδούν από πάνω από αυτήν. Στο τέλος της βραδιάς δεν λείπουν τα «προξενιά», αφού κάποιος από την παρέα με χιούμορ αναλαμβάνει αυτόν το ρόλο, ενώ ταυτόχρονα ανακατεύει τα κάρβουνα με ένα ξύλο.
Στην Κομοτηνή τη Τσικνοπέμπτη καψαλίζουν μια κότα που πρόκειται να φαγωθεί την επόμενη Κυριακή. Αυτήν την ημέρα τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν φαγώσιμα δώρα. Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του μια κότα, τον κούρκο, και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Και γιατί αυτό το έθιμο, για να αποδείξουν την ισχύ της παροιμίας «έρωτας περνάει από το στομάχι».
Στη Θήβα αρχίζει ο «βλάχικος γάμος» που ξεκινά με το προξενιό δύο νέων, συνεχίζει με το γάμο και τελειώνει την Καθαρή Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων. Όλες αυτές οι διαδικασίες είναι γεμάτες από σατυρική αθυροστομία, κέφι, γλέντι και χορό.
Ο «βλάχικος γάμος» είναι κατάλοιπο της πανάρχαιης λατρείας του θεού Διονύσου που διαιωνίζει την οργιαστική θρησκεία του γιου της Σεμέλης στη Θήβα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου